Giới thiệu: trong chuỗi bài này (chưa rõ bao nhiêu post), tôi sẽ kể về thực tế và đánh giá cá nhân về quá trình tự học TLH của bản thân. Hy vọng sẽ bổ ích cho mọi người, và sẽ nhận được nhiều thảo luận để tất cả đều học và hưởng lợi.
Phần 1. Học TLH để làm gì?
Theo tôi, một người có thể có nhu cầu học TLH vì một trong các mục đích sau:
- học vì tò mò, muốn tìm hiểu rộng về TLH để biết
- học để hướng đến một bằng cấp
- học vì một mục đích cụ thể, vì dụ để hiểu con trẻ, hoặc ứng dụng trong công việc.
Nếu là mục đích đầu, thì bạn có thể sẽ hoang mang sau một thời gian. Lý do là vì TLH quá rộng, không nên nhìn nhận như 1 lĩnh vực mà như một tập hợp các lĩnh vực liên quan đến nhau. Tôi hay so sánh TLH với Vật lý học, nếu bạn ko được học Vật lý rất nhiều ở phổ thông, thì chắc chắn bạn sẽ ngợp khi bắt tay vào tìm hiểu, vì quá nhiều các mảng khách nhau như chuyển động, điện, quang, chưa kể các lĩnh vực vĩ mô như VL thiên văn hay vi mô như VL nano. Mà TLH còn phức tạp hơn vì đối tượng là tâm trí, ko phải là môn khoa học chặt chẽ như Vật lý với đối tượng là vật chất. Mà có lẽ vì ko đủ chặt chẽ nên TLH chưa đc đưa vào dạy ở trường phổ thông - cũng là đáng tiếc.
Như thế, cách tốt nhất là bạn cứ tìm hiểu rộng 1 t/g, rồi chọn cho mình 1 vài lĩnh vực để tìm hiểu kỹ. Và quan trọng là ko hoang mang khi thấy mung lung, vì chắc chắn bạn sẽ thấy mung lung (sẽ đề cập ở post sau).
Nếu là mục đích #2 thì sẽ ko hoang mang, vì đích và lộ trình đã được người khác vạch sẵn.
Nếu là mục đích #3 thì bạn sẽ đi ngay vào lĩnh vực bạn quan tâm, nhưng đồng thời cũng học rộng ra như #1, vì khi biết rộng thì cũng dễ đào sâu hơn (muốn đào hố sâu thì đường kính hố phải to). Đồng thời bạn cần hiểu được là TLH sẽ giúp bạn làm được gì trong vấn đề mà bạn quan tâm.
Cũng như bất kỳ lý thuyết nào, TLH sẽ giúp bạn làm được 4 việc sau:
- Mô tả sự việc, hiện tượng. Hiểu biết về vật lý cho phép bạn mô tả hiện tượng chuyển động bằng các khái niệm vật lý. TLH cũng vậy. Thế nên người ta mô tả các hiện tượng TLH bằng cách dùng các khái niệm như OCD, phức cảm, vô thức, v.v.
- Giải thích hiện tượng. Cũng như với vật lý, bạn sẽ giải thích được tại sao sự việc lại xảy ra như vậy, bằng cách vận dụng hiểu biết về TLH. Tại sao có sấm, liệu có phải do Thần sấm? Tại sao lại có hiện tượng nghiện game, xét từ góc độ TLH?
- Dự báo tương lai. Một khi nắm được quy luật (định luật), bạn sẽ dự báo được chuyện gì sẽ xảy ra. Hai thiên thể va vào nhau thì sẽ xảy ra chuyện gì? Con người hướng nội kia bị chọc giận thì sẽ xảy ra chuyện gì? Khả năng dự báo chính xác tương lai chính là sự khẳng định rằng lý thuyết là đúng.
- Điều chỉnh hiện tại để thay đổi tương lai. Sử dụng kiến thức vật lý, người ta có thể tính toán ra cách can thiệp để làm mưa thay vì cầu cúng. Sử dụng kiến thức TLH, bạn có thể giúp người khác thoát khỏi những rối loạn tâm lý, ví dụ qua trị liệu nhận thức - hành vi.
Trong quá trình học, bạn hãy vận dụng kiến thức đang có để làm các việc trên, bạn sẽ có thể đánh giá được tính khả tín của những gì mình học (có những thứ mang danh TLH nhưng thật ra ko khả tín), và trình độ hiện tại.
Cá nhân tôi tự học TLH vì muốn hiểu con mình, khi nó bắt đầu vào tuổi teen. Tôi đã học rộng ra nhưng luôn quay trở lại mục đích này, và dần áp dụng cho 4 việc trên kia. Và tự thấy mình hiểu biết hơn và hành động hiệu quả hơn.
(còn tiếp)